Kamis, 12 Mei 2022

BASA JAWA PARIBASAN

 BASA JAWA 

PARIBASAN

 

Adhang-adhang tetese embun :
njagakake barang mung sak oleh-olehe

-Adigang, adigung, adiguna :
ngendelake kekuwatane, kaluhurane lan kepinteran

-Aji godhong garing (aking) :
wis ora ana ajine / asor banget
-Ana catur mungkur :ora gelem ngrungokake rerasan kang ora becik 

-Ana daulate ora ana begjane :
arep nemu kabegjan nanging ora sida (untub-untub)

-Ana gula ana semut :
papan sing akeh rejekine, mesti akeh sing nekani
-Anak polah bapa kepradah :
tingkah polahe anak dadi tanggungjawabe wong tuwa
-Anggenthong umos (bocor/rembes) :
wong kang ora bisa nyimpen wewadi
-Angon mongso :
golek waktu kang prayoga kanggo tumindak
-Angon ulat ngumbar tangan :
ngulatake kahanan menawa kalimpe banjur dicolong
-Arep jamure emoh watange :
gelem kepenake ora gelem rekasane
-Asu rebutan balung :
rebutan barang kang sepele
-Asu belang kalung wang :
wong asor nanging sugih
-Asu gedhe menang kerahe :
wong kang dhuwur pangkate mesti bae

gede panguwasane
-Asu/ula marani gebuk :
njarak / sengaja marani bebaya

-Ati bengkong oleh obor :
wong kang duwe niyat ala malah oleh dalan

 

 

 

-Baladewa ilang gapite (jepit wayang) :
ilang kekuwatane / kaluhurane
-Banyu pinerang ora bakal pedhot (sigar) :
pasulayan sedulur ora bakal medhotake sedulurane
-Bathang lelaku :
lunga ijen ngambah panggonan kang mbebayani
-Bathok bolu isi madu (bolong telu) :
wong asor nanging sugih kepinteran
-Blaba wuda :
saking lomane nganti awake dhewe ora keduman
-Bebek mungsuh mliwis :
wong pinter mungsuh wong kang podho pintere
-Becik ketitik ala ketara :
becik lan ala bakal konangan ing tembe mburine
-Belo melu seton (malem minggu) :
manut grubyuk ora ngerti karepe
-Beras wutah arang bali menyang takere :
barang kang wis owah ora bakal bali kaya maune
-Bidhung api rowang :
ethok-ethok nulung nanging sejatine arep ngrusuhi
-Balilu tan pinter durung nglakoni (bodho) :
wong bodho sering nglakoni, isih kalah pinter karo wong pinter nanging durung tau nglakoni
-Bubuk oleh leng :
wong duwe niyat ala oleh dalan
-Bung pring petung :
bocah kang longgor (gelis gedhe)
-Buntel kadut, ora kinang ora udud :
wong nyambut gawe borongan ora oleh mangan lan udud (rokok)
-Buru (mburu) uceng kelangan dheleg :
golek barang sepele malah kelangan barang luwih gedhe
-Busuk ketekuk, pinter keblinger :
wong bodho lan pinter padha wae nemu cilaka
-Carang canthel :
ora diajak guneman nanging melu-melu ngrembug
-Car-cor kaya kurang janganan :
ngomong ceplas-ceplos ora dipikir dhisik
-Cathok gawel (timangan sabuk) :
seneng cawe-cawe mesthi ora diajak guneman
-Cebol nggayuh lintang :
kekarepan kang ora mokal bisa kelakon
-Cecak nguntal cagak (empyak) :
gegayuhan kang ora imbang karo kekuwatane
-Cedhak celeng boloten (gupak lendhut) :
cedhak karo wong ala bakal katut ala.
-Cedhak kebo gupak :
cedhak karo wong ala bakal katut ala
-Ciri wanci lelai ginawa mati :
pakulinan ala ora bisa diowahi yen durung nganti mati
-Cincing-cincing meksa klebus :
karepe ngirit nanging malah entek akeh
-Criwis cawis :
seneng maido nanging yo seneng menehi/muruki
-Cuplak andheng-andheng, yen ora pernah panggonane bakal disingkirake
wong kang njalari ala becike disingkirake
-Dadiya banyu emoh nyawuk, dadiya godhong emoh nyuwek, dadiyo suket emoh nyenggut :
wis ora gelem nyanak / emoh sapa aruh
-Dahwen ati open (seneng nacad) :
nacad nanging mbenerake wong liya.
-Dandhang diunekake kuntul, kuntul diunekake dandhang :
ala dianggep becik, becik dianggep ala
-Desa mawa cara, negara mawa tata :
saben panggonan duwe cara utawa adat dhewe-dhewe
-Dhemit ora ndulit, setan ora doyan :
tansah diparingi slamet, ora ana kang ngganggu gawe
-Digarokake dilukoke :
dikongkon nyambut gawe abot
-Didhadhunga medhot, dipalangana mlumpat :
wong kang kenceng karepe ora kena dipenggak
-Diwenehi ati ngrogoh rempela :
diwenehi sithik ora trima, malah njaluk sing akeh
-Dom sumuruping mbanyu :
laku sesideman kanggo meruhi wewadi
-Dudu sanak dudu kadang, yen mati melu kelangan :
senajan wong liya yen lagi nemoni rekasa bakal dibelani
-Duka yayah sinipi, jaja bang mawinga-wingi :
wong kang nesu banget
-Dudutan lan anculan (tali memeden sawah) :
padha kethikan, sing siji ethok-ethok ora ngerti
-Durung pecus keselak besus :
durung sembada nanging kepengin sing ora-ora
-Eman-eman ora keduman :
karepe eman malah awake dewe ora keduman.
-Emban cindhe emban siladan (slendang iratan pring) :
pilih kasih / ora adil.
-Embat-embat celarat (klarap) :
wong nyambut gawe kanthi ngati-ati banget
-Emprit abuntut bedhug :
perkara sing maune sepele dadi gedhe / ngambra-ambra
-Endhas gundul dikepeti :
wis kepenak ditambahi kepenak maneh
-Endhas pethak ketiban empyak :
wong kang bola-bali nemu cilaka..
-Enggon welut didoli udhet :
panggone wong pinter dipameri kepinteran sing ora sepirowa
-Entek ngamek kurang golek :
anggone nyeneni/nguneni sakatoge.
-Entek jarake :
wis entek kasugihane
-Esuk dhele sore tempe :
wong kang ora tetep atine (mencla mencle)
-Gagak nganggo lar-e merak :
wong asor / wong cilik tumindak kaya wong luhur (gedhe)
-Gajah alingan suket teki :
lair lan batine ora padha, mesthi bakal ketara
-Gajah (nggajah) elar :
sarwa gedhe lan dhuwur kekarepane
-Gajah ngidak rapah (godhong garing) :
nerang wewalere dewe
-Gajah perang karo gajah, kancil mati ing tengahe :
wong gedhe sing padha pasulayan, wong cilik sing dadi korbane
-Garang garing :
wong semugih nanging sejatine kekurangan
-Gawe luwangan kanggo ngurungi luwangan :
golek utang kanggo nyaur utang
-Gayuk-gayuk tuna, nggayuh-nggayuh luput :
samubarang kang dikarepake ora bisa keturutan
-Gliyak-gliyak tumindak, sareh pakoleh :
senajan alon-alon anggone tumindak, nanging bisa kaleksanan karepe.
-Golek banyu bening :
meguru golek kawruh kang becik
-Golek-golek ketemu wong luru-luru :
karepe arep golek utangan malah dijaluki utang
-Gupak pulute ora mangan nangkane :
melu rekasa nanging ora melu ngrasakake kepenake
-Idu didilat maneh :
murungake janji kang wis diucapake
-Iwak lumebu wuwu :
wong kena apus kanthi gampang
-(n)Jagakake endhoge si blorok :
njagagake barang kang durung mesthi ana lan orane
-(n)Jajah desa milang kori :
lelungan menyang ngendi-endi
-Jalma angkara mati murka :
nemoni cilaka jalaran saka angkara murkane
-(n)Jalukan ora wewehan :
seneng njejaluk ora seneng menehi
-Jati ketlusupan ruyung :
kumpulane wong becik kelebon wong ala
-Jaran kerubuhan empyak :
wong wis kanji (kapok) banget
-Jarit lawas ing sampire :
duwe kapinteran nanging ora digunakake.
-Jer basuki mawa bea :
samubarang gegayuhan mbutuhake wragat
-Jujul muwul :
perkara kang nambah-nambahi rekasa
-(n)Junjung ngetebake / ngebrukake :
ngalembana nanging duwe maksud ngasorake
-Kacang ora ninggal lanjaran :
kebiasa-ane anak nirokake wong tuwane
-Kadang konang :
gelem ngakoni sedulur mung karo sing sugih
-Kala cacak menang cacak :
samubarang panggawean becik dicoba dhisik bisa lan orane
-Kandhang langit, bantal ombak, kemul mega :
wong sing ora duwe papan panggonan
-Katepang ngrangsang gunung :
kegedhen karep/panjangka sing mokal bisa kelakon
-Kaya banyu karo lenga :
wong kang ora bisa rukun
-Kakehan gludug kurang udan :
akeh omonge ora ana nyatane
-Kabanjiran segara madu :
nemu kabegjan kang gedhe banget
-Kebat kliwat, gancang pincang :
tumindak kesusu mesthi ora kebeneran
-Kebo bule mati setra :
wong pinter nanging ora ana kang mbutuhake
-Kebo ilang tombok kandhang :
wis kelangan, isih tombok wragat kanggo nggoleki, malah ora ketemu
-Kebo kabotan sungu :
rekasa kakehan anak / tanggungan
-Kebo lumumput ing palang :
ngadili perkara ora nganggo waton
-Kebo mulih menyang kandhange :
wong lunga adoh bali menyang omahe / asale
-Kebo nusu gudel :
wong tuwa njaluk wulang wong enom
-Kegedhen empyak kurang cagak :
kegedhen karep nanging ora sembada
-Kajugrugan gunung menyan :
oleh kabegjan kang gedhe banget
-Kekudhung walulang macan :
ngapusi nggawa jenenge wong kang diwedeni
-Kelacak kepathak :
ora bisa mungkir jalaran wis kebukten
-Kena iwake aja nganti buthek banyune :
sing dikarepake bisa kelakon nanging aja nganti dadi rame/rusak
-Kencana katon wingko :
senajan apik nanging ora disenengi
-Kendel ngringkel, dhadang ora godak :
ngakune kendel tur pinter jebule jirih tur bodho
-Kenes ora ethes :
wong sugih amuk nanging bodho
-Keplok ora tombok :
wong senengane komentar thok nanging ora gelem tumindak
-Kere munggah mbale :
batur dipek bojo karo bendarane
-Kerot ora duwe untu :
duwe kekarepan nanging ora duwe beaya / wragat
-Kerubuhan gunung :
wong nemoni kesusahan sing gedhe banget
-Ketula-tula ketali :
wong kang tansah nandang sengsara
-Kethek saranggon :
kumpulane wong kang tindakane ala
-Kleyang kabur kanginan, ora sanak ora kadhang :
wong kang ora duwe panggonan sing tetep
-Klenthing wadah uyah :
angel ninggalake pakulinan tumindak ala
-Kongsi jambul wanen :
nganti tumekan tuwa banget
-Krokot ing galeng :
wong kang mlarat banget
-Kriwikan dadi grojogan :
prakara kang maune cilik dadi gedhe banget
-Kumenthus ora pecus :
seneng umuk nanging ora sembada
-Kurung munggah lumbung :
wong asor / cilik didadekake wong gedhe
-Kuthuk nggendhong kemiri :
manganggo kang sarwo apik/aji liwat dalan kang mbebayani
-Kutuk marani sunduk, ula marani gebuk :
njarag marani bebaya
-Kuncung nganti temekan gelung :
suwe banget anggone ngenteni
-Ladak kecangklak :
wong kang angkuh nemoni pakewuh, marga tumindake dewe
-Lambe satumang kari samerang :
dituturi bola-bali meksa ora digugu
Meskipun dinasehati berkali-kali tapi tetap tidak dianggap.
-Lanang kemangi :
wong lanang kang jireh
-Legan golek momongan :
wis kepenak malah golek rekasa.
-Lumpuh ngideri jagad :
duwe karepan kang mokal bisa keturutan
-Maju tatu mundur ajur :
perkara kang sarwa pakwuh
-Mbuang tilas :
ethok-ethok ora ngerti marang tumindak kang ala sing lagi dilakoni
-Merangi tatal :
mentahi rembug kang wis mateng
-Mikul dhuwur mendhem jero :
bisa njunjung drajate wong tuwa
-Milih-milih tebu oleh boleng :
kakehan milih wekasan oleh kang ora becik
-Mrojol selaning garu :
wong kang luput saka bebaya
-Mubra-mubra mblabar madu :
wong sing sarwa kecukupan
-Nabok anyilih tangan :
tumindak ala kanthi kongkonan uwong liya
-Ngagar metu kawul :
ngojok-ojoki supaya dadi pasulayan, nanging sing diojoki ora mempan
-Ngajari bebek nglangi :
panggawean sing ora ana paedahe
-Ngalasake negara :
wong sing ora manut pranatane negara
-Ngalem legining gula :
ngalembana kepinterane wong kang pancen pinter/sugih
-Ngaturake kidang lumayu :
ngaturake barang kang wis ora ana
-Nglungguhi klasa gumelar :
nindakake panggawean kang wis tumata
-Ngontragake gunung :
wong cilik/asor bisa ngalahake wong luhur/gedhe, nganti gawe gegere wong akeh
-Nguthik-uthik macan dhedhe :
njarag wong kang wis lilih nepsune.
-Nguyahi segara :
weweh marang wong sugih kang ora ana pituwase
Memberi/menyumbang pada orang kaya yang tidak ada manfaatnya.
-Nucuk ngiberake :
wis disuguhi mangan mulih isih mbrekat
-Nututi layangan pedhot :
nggoleki barang sepele sing wis ilang
-Nyangoni kawula minggat :
ndandani barang sing tansah rusak
-Nyolong pethek :
tansah mleset saka pametheke/pambatange
-Obah ngarep kobet mburi :
tumindake penggede dadi contone/panutane kawula alit
-Opor bebek mentas awake dhewek :
rampung saka rekadayane dhewe
-Ora ana banyu mili menduwur :
watake anak biasane niru wong tuwane
-Ora ana kukus tanpa geni :
ora ana prakara tanpa jalaran.
-Ora gonjo ora unus :
wong kang ala atine lan rupane
-Ora mambu enthong irus :
dudu sanak dudu kadhang
-Ora tembung ora tawung :
njupuk barang liyan ora kandha disik
Mengambil barang orang lain tanpa pamit.
-Ora uwur ora sembur :
ora gelem cawe-cawe babar pisan
Tidak mau ikut campur sama sekali.
-Ora kinang ora udud :
ora mangan apa-apa
Tidak makan apa-apa. Maksudnya tidak mendapatkan apa-apa.
-Othak athik didudut angel :
guneme sajak kepenak, bareng ditemeni jebule angel
-Palang mangan tandur :
diwenehi kapercayan malah gawe kapitunan
-Pandengan karo srengenge :
memungsuhan karo penguwasa
-Pandhitane antake :
laire katon suci batine ala
-Pecruk (manuk kag magan iwak) tunggu bara :
dipasrahi barang kang dadi kesenengan
-Pitik trondhol diumbar ing padaringan :
wong ala dipasrahi barang kang aji, wekasane malah ngentek-entekake
-Pupur sadurunge benjut :
ngati-ati sadurunge benjut
-Rampek-rampek kethek :
nyedak-nyedak mung arep gawe kapitunan
-Rawe-rawe rantas malang-malang putung :
samubarang kang ngalang-alangi bakal disingkirake
-Rebut balung tanpa isi :
pasulayan merga barang kang sepele
-Rindhik asu digitik :
dikongkon nindakake penggawean kang cocok karo kekarepane
-Rupa nggendhong rega :
barang apik regane larang
-Rukun agawe santosa, crah agawe bubrah :
yen padha rukun mesti padha santosa, yen padha congkrah mesthi padha bubrah/rusak
-Sabar sareh mesthi bakal pikoleh :
tumindak samubarang aja kesusu supaya kasil
-Sabaya pati, sabaya mukti :
kerukunan kang nganti tekan pati
-Sadumuk bathuk sanyari bumi :
pasulayan nganti dilabuhi tekaning pati
-Sandhing kebo gupak :
cedhak wong tumindak ala, bisa-bisa katut ala
-Satru mungging cangklakan :
mungsuh wong kang isih sanak sedulur
-Sadhakep awe-awe :
wis ninggalake tumindak ala, nanging batien isih kepengin nglakoni maneh
-Sembur-sembur adus, siram-siram bayem :
bisa kalaksanan marga oleh pandongane wong akeh
-Sepi ing pamrih, rame ing gawe :
nindakake panggaweyan kanthi ora melik/pamrih apa-apa
-Sing sapa salah bakal seleh :
sing sapa salah bakal konangan
-Sluman slumun slamet :
senajan kurang ati-ati isih diparingi slamet
Biarpun kurang hati-hati tapi masih diberi keselamatan.
wong kang kumudu-kudu dijaluki piwulang/ditakoni
-Tebu tuwuh socane :
prakara kang wus apik, bubrah marga ana sing ngrusuhi
-Tega larane ora tega patine :
senajan negakake rekasane, nanging isih menehi pitulungan
-Tekek mati ing ulone :
nemoni cilaka margo saka guneme dhewe
-Tembang rawat-rawat, ujare mbok bakul sunambiwara :
kabar kang durung mesthi salah lan benere
-Timun jinara :
prakara gampang banget
-Timun mungsuh duren :
wong cilik mungsuh wang kuwat/panguwasa, mesthi kalahe
-Timun wungkuk jaga imbuh :
wong bodho, mung dikanggokne nalika kekurangan wae
-Tinggal glanggang colong playu :
ninggalake papan pasulayan
-Tulung (nulung) menthung :
katone nulungi jebule malah nyilakani
-Tumbak cucukan :
wong sing seneng adu-adu
-Tuna sathak bathi sanak :
rugi bandha nanging bathi paseduluran
-Tunggak jarak mrajak tunggak jati mati :
prakara ala ngambra-ambra, prakara becik kari sethitik
-Ucul saka kudangan :
luput saka gegayuhane
terlepas begitu saja.
-Ulat madhep ati manteb :
wis manteb banget kekarepane
-Undaking pawarta, sudaning kiriman :
biasane pawarta iku beda karo kasunyatane
-Ungak-ungak pager arang :
ngisin-isini
-Welas tanpa lalis :
karepe welas nanging malah gawe kapitunan
-Wis kebak sundukane :
wis akeh banget kaluputane
-Wiwit kuncung nganti gelung :
wiwit cilik nganti gedhe tuwa
-Yitna yuwana mati lena :
sing ngati-ati bakal slamet, sing sembrana bakal cilaka
-Yiyidan mungging rampadan :
biyene wong durjana/culika saiki dadi wong sing alim
-Yuwana mati lena :
wong becik nemoni cilaka marga kurang ngati-ati
-Yuyu rumpung mbarong ronge :
omahe magrong-magrong nanging sejatine mlarat

 


PARIBASAN

Paribasan ngemu teges: tetandhingan, pepindhan, utawa pepiridan (saemper pasemon). Kang disemoni manungsa, ulah kridhaning manungsa, utawa sesambunganing manungsa lan alam uripe.

Paribasan ana kang sisebut bebasan lan saloka. Diarani bebasan manawa lereging teges nggepok sesipatan utawa kaanan kang sambung rapet karo ulah kridhaning manungsa. Diarani saloka menawa lereging teges magepokan karo sing disemoni, disanepani, utawa dipindhakake.

1.            Abang abang lambe/mung dingo abang abange lambe/kanggo abang abang lambe

– Tetembungan manis namung kangge samudana (ethok ethok); namung lamis kemawon

– Perkataan atau perbuatan yang hanya di bibir saja atau hanya sekadar memenuhi syarat

2.            Abang ijoning negara

– Becik lan alaning tatanipun nagari

– Baik buruknya negara; adil tidaknya suatu masyarakat; apa yang akan terjadi pada negar

3.            Adol lenga kari busike

– Ngedum punapa punapa badanipun piyambak boten keduman

– Seseorang yang membagikan sesuatu kepada orang lain sampai sampai dia sendiri tidak kebagian

4.            Adol aweh tuku arep

– Tetembunganipun tiyang sesadean, mratelakaken yen barangipun boten awis

– Perlambang orang berjualan yang menandakan bahwa dagangannya murah

5.            Adigung

– Ngendelake kaluhurane

– Orang yang mengagung-agungkan keluhurannya

6.            Adiguna

– Ngendelake kapinteran utawi kalangkunganipun

– Orang yang mengagung agungkan kepandaiannya

7.            Adigang

– Ngendel ngendelaken rosanipun, kadigdayanipun, kuwaosanipun

– Orang yang mengagung agungkan kekuasaannya

8.            Adang angliwet

– Tiyang sami brandonan angsal kasil, pandumanipun undha usuk. Pedamelan perlu karangkep kaliyan pendamelan sunah

– Beberapa orang bersama sama berinvestasi pembagiannya secara berurutan; pekerjaan wajib perlu disertai pekerjaan yang sunah

9.            Abot telak karo anak

– Namung ngrembag tedhanipun piyambak, boten ngrembag anakipun

– Orang yang lebih mementingkan dirinya daripada anaknya sendiri

10.          Adedamar tanggal kapisan kapurnaman

– Pados patulungan dhumatcng tiyang sancs dumadakan boten kanyana malah kcpanggih margi ingkang langkung sae

– Mencari bantuan untuk menyelesaikan masalah kepada orang lain, tiba tiba mendapat bantuan yang lebih baik secara tak terduga, maka ketemulah jalan keluarnya

11.          Adeg-adeg anteb

– Sinaunipun ngadeg lare alit, sinaosa asring tiba dangu dangu saged piyambak

– Anak yang sedang belajar berdiri atau berjalan walaupun sering terjatuh, lama lama bisa juga.

12.          Adhang adhang tetesing embun

– Nyadhong rejeki kanthi tanpa wonten upayanipun, namung ngajeng ajeng rejeki tiban

– Menggantungkan rezeki datang tanpa berusaha apa pun; mengharapkan rezeki datang dengan sendirinya

13.          Adoh sami tumiyung celak sami mangling

– Pralambang wibawaning nagari, kathah ingkang sami kepranan

– Perlambang kewibawaan sebuah Negara, banyak yang mengagumi

14.          Adoh tanpa wangenan, cedhak tanpa gepokan

– Pralambanging samubarang, pawongan utawi dzat ingkang celak sanget

– Perlambang sifat Allah di dunia, jauh tak terbatas atau Maha Jauh dan Maha Dekat, bahkan melebihi dekatnya urat nadi manusia

15.          Aji godhong garing

– wis ora ana ajine (asor banget)

16.          Akutha saksi/Asendhen aturing saksi

– Gadhah seksi ingkang mitadosi sanget

– Orang yang bergantung kepada saksi yang sangat dipercaya untuk membelanya di pengadilan.

17.          Akadang saksi

– Mulang dhateng saksi

– Seseorang yang terlibat persoalan pengadilan dan ia membujuk saksi untuk memudahkannya dalam memenangkan perkara

18.          Akeh sandhungane

– Kathah alanganipun

– Banyak halangan

19.          Aling-alingan katon

– Mukiri samukawis prekawis, Wusana kejoderan

– Berupaya menutup-nutupi perkara atau kesalahan namun akhirnya ketahuan juga

20.          Alas padhang ora madhang

– Karusakaning papan ingkang dipun agem taumandang gawe njalari memala; rusaking wana njalari musibah ingkang ageng

– Kerusakan tempat mencari nafkah akan membuat kelaparan; kerusakan ekosistem dan kelestarian alam akan membuat tragedi kemanusiaan yang mengerikan

21.          Amer punggung

– Mendhet darbeking tiyang tanpa tembung

– Mencuri atau mengambil sesuatu milik orang lain tanpa meminta izin dengan keperluan tertentu

22.          Ambuwang rasa nemu kuwuk

– Mbucal barang awon, angsal lintu ingkang langkung awon

– Tidak mau menerima atau membuang barang yangjelek namun mendapatkan barang yang lebih buruk dari sebelumnya

23.          Ambondhan tanpa ratu

– Kumalungkung tanpa sumerep ing saru siku, ngangge kajengipun piyambak

24.          Ambidhung api rowang

– Badhe maeka, patrapipun boten ngetawisi, api-api kanca

– Orang yang berencana menipu tapi tidak tampak, berpura pura menjadi teman

25.          Ambalang tai

– Nglampahi tumindak ala

– Orang yang melakukan perbuatan buruk

26.          Ambegal sambi ngayang

– Nglarani tiyang sanes kanthi sanget

– Menyakiti orang lain dengan sangat

27.          Ambles atilar dana

– Nggayuh kamulyan utawi luwar saking prakawis kanthi nyogok arta

– Menyuap agar keluar dari permasalahan yang dihadapi

28.          Anjaring angin

– Sugih weweka, mekani memanahanipun tiyang sanes

– Sangat hati hati, orang yang berhati hati terhadap perasaan orang lain

29.          Anirma patra

– Nyelaki prajanjian ingkang kaserat

– Menghindar dari perjanjian atau kesepakatan tertulis

30.          Anirma dhustha

– Ngesahaken pandang utawi durjana

– Menghilangkan atau mengusir pencuri atau orang jahat

31.          Anirrna daya/pandaya

– Ngilangaken kekuwataning mengsah; nyingkir saking prekawis ingkang boten saged karampungaken kanthi kekuwataning pribadhi

– Menghindari kekalahan dengan menghilangkan kekuatan utama lawan; orang yang berupaya menghindari permasalahan yang mungkin tidak akan mampu diatasinya|

32.          Anirma lingga

– Ngilang pados kaslametan piyambak

– Lari menyelamatkan diri sendiri

33.          Anirma warsa

– Ngowahi taun ingkang pesthi kangge kaperluan

– Mengubah tahun kelahiran atau yang lainnya demi kepentingan pribadi atau sekelompok orang

34.          Anirma yukti

– Ngilangkaken pepatutan

– Menghilangkan kepatutan dalam melangkah

35.          Angon ulat ngumbar tangan

– Ngawasaken plataning tiyang amargi badhe memendhet (nyenyolong)

– Mengamat amati seseorang karena tampak akan mencur

36.          Angon mangsa

– Pados wekdal ingkang prayogi

– Mencari waktu yang terbaik

37.          Angon kosok

– Pados wekdal ingkang prayogi

– Mencari waktu yang terbaik

38.          Angon iriban

– Mawi nyawang nyawang kawontenan

– Dengan memperhatikan keadaan sekitar

39.          Angon angin

– Pados wekdal ingkang prayogi

– Mencari waktu yang terbaik

40.          Anggenthong umos

– Wong kang ora bisa nyimpen wewadi.

41.          Ancik ancik ing pucuking eri

– Cepeng damel tansah ngandhut kuwatos, boten angsal manah

– Bekerja dengan tidak tenang terhadap kondisi resiko yang akan diterima

42.          Anak molah bapa kepradhah

– Sangsara amargi kelakuaning anakipun

– Menderita akibat kelakuan sang anak

43.          Ana gula ana semut (sok ana gula, akeh semute)

– Uger kathah kamelikan kathah tiyang dhateng

– Di suatu tempat yang menarik di situ pasti banyak orang menghampiri atau menginginkan

44.          Ana dina ana sega/upa

– Boten perlu nusahaken tedha?

– Tidak perlu mengkhawatirkan soal makan asalkan kita tetap berupaya pasti akan mendapatkannya; seseorang yang berupaya tentunya akan menuai hasil

45.          Ana dhaulate, ora ana bejane

– Meh angsa! kabegjan nanging sande

– Akan mendapatkan keberuntungan namun gagal

46.          Ana begjane, ora ana dhaulate

– Nggayuh kamulyan tanpa srana bakal muspra

– Orang berusaha, meraih kebahagiaan dan kemakmuran tanpa ada sarana yang mendukung akan sia sia

47.          Ana catur mungkur

– Boten preduli (maelu) ginemipun tiyang

– Menghindari bergunjing

48.          Ana bapang sumimpang

– Nyingkiri reribet

– Menghindari permasalahan yang rumit yang menjadi penghalang; menghindari risiko

49.          Ana banyu ana iwak

– Papan panggenan ingkang sae utawi saged nguripi mesthi kathah ingkang nuhoni

– Tempat yang bisa dijadikan tempat bergantung hidup pasti banyak yang mencari

50.          Ana ngarep nyandhungi, ana mburi nyrimpeti

– Tiyang utawi prakawis ingkang tasah ngreribed lampah

– Orang atau sesuatu yang selalu menghalangi langkah menuju keberhasilan

51.          Ana sethithik didum sethithik, ana akeh didum akeh

– Cara andum prakawis utawi samubarang kanthi rata

– Membagi sesuatu dengan sama rata

52.          Andaka atawan wisaya

– wong kang kena prakara banjur minggat amarga duwe pangira bakal kalah prakarane

53.          Andaka ina tan wrin upaya

– wong kang didakwa nyolong nanging ora ngaku, wasana kajibah nggoleki barang kang ilang

54.          Andhudhuk apus kependhem

– Mbikak prckawis ingkang sampun sirep

– Membuka kembali persoalan yang sudah lama ditutup

55.          Andum amilih

– Ngedum samubarang nanging dipun pilih rumiyin saderengipun

– Membagi sesuatu namun dipilih dahulu

56.          Anggalak racak

– Mbangun nepsuning liyan, utawi mbangun dukaning tiyang sanes

– Memancing amarah orang lain

57.          Anggampang tan wruh ing kunthara Manawa

– Nganggep entheng prakawis nanging boten nggatosaken akibatipun

– Menganggap ringan suatu masalah, tidak mengindahkan akibatnya

58.          Anggayuh ing tawang, pejah tan wicara

– Boten kasil nggayuh gegayuhan ageng malah ngantos tilar boten wonten tilasipun

– Orang yang tidak berhasil mencapai cita citanya, bahkan sampai meninggal tanpa ada hasilnya

59.          Anggayuh tuna

– Boten kasil nggayuh gegayuhan ing tengahing lampah

– Orang yang berusaha menggapai tujuan namun gagal di tengah jalan

60.          Anggawa ban serep

– Gadhah dhemenan

– Mempunyai selingkuhan

61.          Anggupita sabda

– Ngerih ngerih tiyang sanes mawi kathah alesan

– Meyakinkan orang lain dengan mengarang ngarang ide baru, membuat alasan-alasan persuasif

62.          Angin kejepit njerit

– Alus basaning entut

– Bahasa halus untuk kentut

63.          Angin silem ing warih

– tumindak ala kanthi sesidheman

64.          Alus silem ing warih

– Pralambanging manungsa karipta saking toya lan tansah mbetahaken toya

– Perlambang bahwa manusia berasal dari unsure air, selalu membutuhkan air untuk hidupnya

65.          Angling angling

– Ngamat ngamati kahanan saderengipun tumindak

– Mengamati situasi sebelum bertindak agar tidak salah langkah

66.          Angkara murka budi candhala

– Solah tingkah ingkang kedah dipun tebihi dening tiyang ngagesang

– Perilaku yang harus dihindari manusia

67.          Anglesus gumeter

– Pralambanging pristiwa ingkang dumadakan lan ngagetaken

– Orang yang tiba tiba menaging hutang tidak pada waktunya dan mendesak harus cepat cepat dibayar

68.          Anglung angleng ganda unen ombyong ombyong

– Tandhaning kadang tani milai nanem

– Tanda para petani memulai menanam padi atau palawija

69.          Angrong pasanakan

– Dhemenan kaliyan semahinpun tanggi

– Berselingkuh dengan suami/istri tetangga

70.          Angus angus angadu pucuking eri

– Ngadu tiyang ingkang sami ilmunipun

– Dua orang dengan kemampuan yang sama saling beradu kepandaian

71.          Antem krama

– Andum kanthi bobot ingkang sami

– Pukul rata, memperlakukan sejumlah hal dengan pukul rata; memperlakukan sejumlah orang tanpa diskriminasi

72.          Apus karma

– Apus sarana alus

– Menipu dengan cara yang halus

73.          Apes jayane

– Kawon

– Kalah

74.          Arep jamure emoh watange

– Ajeng kamelikanipun nanging boten ajeng kesangkut prekawisipun (ajeng ecanipun boten purun kangelanipun)

– Mau enaknya tidak mau susahnya

75.          Arep nangkane emoh pulute

– gelem kepenak emoh nglakoni rekasane

76.          Arda walepa

– Centhula, mangsulaken pitakenipun tiyang

– Orang yang angkuh

77.          Asok bulu bekti glondhing pengareng areng peni peni raja peni guru bakal guru dadi

– Ngaturaken raja brana utawi samubarang ingkang dipun duweni pralambang pangabekti

– Pemberian upeti dari bawahan kepada rata setiap tahunnya sebagai tanda tunduk dan taat, berupa harta benda emas permata yang indah dan mahal, berbagai barang yang masih mentah ataupun yan gsudah jadi

78.          Asor glondhong pengarem arem

– Ngaturaken samubarang ingkang sae kanthi pangajap supados gancar sakathahing urusan

– Member suap kepada pejabat atau seseorang yang mempunyai kekuasaan untuk memudahkan urusan yang diinginkan

79.          Asor kilang munggwing gelas

– gunem manis tur marak ati lan bisa mranani sing krungu

80.          Asrah bongkokan

– Pasrah ingkan saestu

– Menyerah tanpa syarat kepada musuh, pasrah total kepada nasib dan pasrah terhadap segala apa yang terjadi atau yang akan terjadi

81.          Asu munggah ing papahan

– Ngrabeni tilas semahipun sedherek sepuh

– Menikahi mantan istri saudara tua

82.          Asu gedhe menang kerahe

– Ingkang gadhah panguwaos punika mesthi menang

– Orang yang mempunyai kekuatan atau kekuasaan besar pasti akan menang

83.          Asu belang kalung uwang

– Tiyang asor nanging sugih

– Orang kaya yang jahat atau jelek budinya

84.          Asu arebut balung

– Pepadon tebaran barang sepele

– Berkelahi atau bertarung yang disebabkan permasalahan yang sepele

85.          Asu marani gebug

-njarag bebaya

86.          Asor timbang

– Lelawanan kaliyan ingkang sanes timbangipun

– Bermusuhan dengan yang tidak sebanding

87.          Ati karep bandha cupet

– Temen ing niyat nanging boten gadhah panyengkuyungipun

– Besar keinginan namun daya dukung rendah

88.          Ati bengkong oleh oncong

– Gadhah niyat awon angsal margi

– Punya niat jahat dan berhasil

89.          Ateken janggut, asuku jaya

– Ngulandara dhatcng pundi pundi memadosi; nyambut damel dipun rencangi rekaos sanget

– Mencari sesuatu sampai mengembara kemana mana; berkerja dengan sangat kesukaran

90.          Awak pendhek budi ciblek

– Pawongan alit ingkang sae budinipun

– Orang rendahan yang bersikap bersahaja, rakyat kecil yg sederhana dan rendah hati

91.          Bacin bacin yen iwak

– Awona kados punapa yen kadang piyambak tansah dipun sengkuyung; sinaosa awon yen gadhahanipun piyambak tansah dipun ugemi

– Walaupun buruk tetapi jika masih saudara sendiri akan selalu didukung; walaupun tidak bagus bila hanya itu miliknya tetap dipakai juga

92.          Baguguk ngutha waton

– bangkang marang pamarentah

93.          Bahni anempuh toya

– Mengsah ingkang langkung ageng utawi awrat

– Melawan kekuatan yang jauh lebih besar, tentu dengan mudah dapat dikalahkan

94.          Bahni maya pramana

– Dipun dakwa males ndakwa

– Tertuduh yang mengumumkan kepada publik bahwa ia akan menggugat balik si penuduh

95.          Baladewa ilang gapite

– Ical panguwaosipun

– Lungkai karena kehilangan sesuatu yang sangat berarti

96.          Balung tinumpuk

– Ngrabekaken anak kalih sesarengan

– Menikahkan atau melakukan pesta dua pasangan atau lebih dalam satu waktu

97.          Balung peking

– Tiyang ingkang sekeng

98.          Balung gajah

– Tiyang ingkang sarwi kacekapan

99.          Balithuk kukum

– budidaya ucul saka ing kukum utawa angger angger

100.        Banyu pinerang/banyu pinerang ora bakal pedhot

– Pasulayaning sedherek mesthi cnggal pulih

– Pertikaian antar saudara cepat selesainya

101.        Bandhol nggrompol

– Tiyang alampah awon kempal kaliyan tiyang alampah awon

102.        (suwe) Banyu sinaring

– Samukawis pedamelan ingkang enggal linampahan

– Suatu hal yang cepat sekali selesainya

103.        Bang bang alum alum

– Lika likuning ngaurip; tiyang ingkang gadhah kuwasa ngedalakcn katetapan

– Suka duka kehidupan; orang kuat yang mempunyai kekuasaan untuk menentukan keputusan

104.        Bapa kasulah anak kapolah

– Anak kajibah ing prekawising bapakipun ingkang sampun pejah

– Kelakuan

105.        Bara tan bara

– Tembung ingkang dipun agem sesumbar tumraping pagaweyan abot; tiyang ingkang sami ilmunipun dipun adu kanthi temen

– Kata kata yang dipakai untuk sesumbar ketika menghadapi pekerjaan berat yang menandakan siap menghadapi; dua orang sama kuat saling bersaing, keduanya berusaha saling menjatuhkan lawan

106.        Batung sinang

– nyela nyela wong guneman

107.        Basa candhala/basa parudha

– Angkah ngagem basa ingkang awon kagem tantang tantangan

– Menantang dengan kata kata buruk untuk menantang dan melemahkan mentalnya

108.        Basa kapracondha

– Angkah nyuwun pangapura dhumateng tiyang ingkang dipunsalahi supados pikantuk pangaksama

– Meminta maaf dahulu ketika melakukan kesalahan supaya meredakan amarah; seseorang yang mendapat perkara kemudian melapor kepada yang berwajib sebelum ada tuntutan agar mendapat keringanan

109.        Bathok bolu isi madu

– Tiyang katingalipun asor nanging gadhah kalangkungan (kesagedan)

– Orang yang kelihatannya hina tetapi banyak kepandaian

110.        Bathang ucap ucap

– wong loro lungan liwat dalan kang gawat, ngemu baya pati

111.        Bathang gajah

– Tilasanipun tiyang mulya sanajan dados asor inggih meksa taksih rowa tinimbang sancsipun

– Orang kaya atau yang punya kekuasaan meskipun bangkrut ataupun sudah tidak punya kekuasaan lagi bahkan menjadi jelek di mata orang lain masih saja dinilai lebih dari yang lain

112.        Bathang lelaku

– lunga ijen ngambah panggonan kang mbebayani

113.        Beluk ananjak

– Tiyang ingkang wuta tuli

– Orang yang bisu tuli

114.        Belo melu seton

– Namung tumut tumut boten sumerep punapa punapa

– Hanya ikut ikutan saja

115.        Bebek mungsuh mliwis

– Tiyang pinter mengsah tiyang pinter namung kantun kirang ubet

– Dua orang yang sama pintar saling bertikai; dua orang atau dua kelompok saling bertarung, salah satu lebih berpengalaman dari yang lain; orang dalam berlawanan dengan orang asing

116.        Bebek diwuruki nglangi

– Tiyang sampun saged dipun wulang punapa punapa ingkang sampun sagedi

– Mengajari orang yang sudah pandai dan ahli di bidang yang diajarkan tersebut

117.        Bebisik nguwuh uwuh

– Wewadi ingkang kasimpen rapet kabukak nalika kabukak dening tiyang

– Rahasia yang sudah ditutup tutupi, suatu ketika terbongkar ke masyarakat ketika ada yang membukanya

118.        Becik ketitik ala ketara

– Solah tingkah bakal kaconangan ing pungkasane

– Baik atau buruk perbuatan pada akhirnya akan ketahuan

119.        Benceng ceweng

– Bingung; tiyang ingkang wiwitane raket nanging rikala nemu prekawis tansah sulaya ing panemu lan boten saged nyawiji malih

– Dua orang atau lebih yang punya pemikiran awal sama, tetapi ketika menghadapi suatu masalah, berlawanan sikapnya dan tidak bisa disatukan

120.        Beras wutah arang bali menyang takere

– barang kang wis owah ora bakal bali kaya maune

121.        Bidhung apirowang

– Niyate ngrencangi pungkasane nyusahaken ingkang dipun ewangi

– Niatnya mau membantu, tapi justru merepotkan yang dibantu

122.        Bima akutha wesi

– wong gedhe kang kukuh panguwasane

123.        Binda upaya

– Upaya ingkang licik

– Berusaha memenangkan persaingan dengan cara yang licik

124.        Bisa njara langit

– Pinter sanget

– Sangat pintar

125.        Blilu tau pinter durung nglakoni

– Sanajan dereng mangertos nanging sampun saged nindakaken

– Orang yang bisa melakukan suatu hal meskipun belum pernah mengerti atau belajar

126.        Blaba wuda

– Kaliwat lomane

– Karena terlalu pemurah hingga kehabisan dan menyulitkan diri sendiri

127.        Bolu rambatan lemah

– Prakawis ingkang embet embetan tanpa wasana

– Masalah yang meluas dan tidak ada selesainya

128.        Bondhan tanpa ratu

– mbangkang marang nagara

129.        Bramara mangun lingga

– wong lanang gumagusan ing ngarepe wong wadon kang disiri

130.        Brekithi angkara madu

– wong kacilakan marga barang kang banget dikaremi

131.        Bumi pinendhem

– Andhap asor sanget

– Bersikap susila

132.        Budhug mumuk

– Tiyang doyan nedha doyan tilem

– Orang yang aktivitasnya lebih banyak makan dan tidur

133.        Bubuk oleh eleng

– Gadhah niyat awon angsal margi

– Orang yang mempunyai niat jelek dan mendapatkan jalan untuk melancarkannya

134.        Buru kidang lumayu

– nguyak samubarang kang durung karuwan wekase

135.        Buwang rase nemu kuwuk

– nyingkiri piala, nanging malah nemu piala kang luwih saka ala

136.        Buwang tilas

– rewa rewa ora mentas tumindak pagawe ala

137.        Bung pring petung

– bocah kang longgor (gelis gedhe)

138.        Buntel kadut, ora kinang ora udut

– wong nyambut gawe borongan, ora oleh opah dhuwit, mangan, lan udut

139.        Busuk ketekuk, pinter keblinger                               = Sing bodho lan sing pinter padha nemu cilaka

140.        Buru uceng kelangan deleg

– nguyak barang sepele kelangan barang sing aji

141.        Byung byung tawon kambu

– Tiyang keklempakan, boten sumerep ing rembag namung kelu ing pawartos, baten sumerep yektosipun

– Orang yang ikut berkumpul tetapi tidak tahu apa yang sebenarnya dibicarakan

 

Tembung Homonim Basa Jawa Awalan Huruf A-Z

KAMIS, 13 SEPTEMBER 2018

Bagikan :

Tweet

Apa yang dinamakan bledug?
Bledug artinya adalah anak gajah atau bisa jadi semacam debu yang bterbangan.

Berikut ini tembung homonim lengkap dari huruf A sampai Z.

Awalan Huru A.
1. Amblas = ilang, lunga.
2. adu = tarung, gathuk.
3. aji = donga, raja.
4. arep = gelem, bakal.
5. atur = (di) wenehake, tata.
6. apus = kendhaline jaran, goroh.
7. asah = ngumbah piring, nggosok nganti alus.
8. antep = swara gedhe, abot seru.
9. asta = (di) cekel, tangan.
10. angker = gampang nesu, ora kena diambah.

Awalan huruf B.
1. Badan = riyaya lebaran, awak.
2. babak = tumrap rita, mlecet kulite.
3. baya = arane kewan, mutawatiri.
4. bak = lungguhan ana ing kreta/mobil, wadah banyu.
5. bandha = barang dagangan, barang kesuguhan.
6. bale = amben, omah.
7. baut = piranti sekrup, wasis seru.
8. blanja = tuku barang-barang, jatah.
9. buk = orang kalah ora menang, urung-urung banyu.
10. bledug = anak gajah, lebu.


bledug dan induknya


Awalan Huruf C.
1. Catur= arane dolanan, kandha, gunem.
2. cacah = dirajang, wilangan.
3. celeng = jenenge kewan/babi alasan, wadhah dhuwit.
4. cucuk = cangkeme kewan, manuk, cocog.

Awalah Huruf D.
1. Dalem = aku, omah.
2. dangu = (d)takoni, suwe.
3. dadar = (di)teter, gorengan endog.
4.donya = barang kesugihan, jagad.
5. dhapur = pawon, rupa, praen.
6. duka = nesu, embuh.
7. dhateng = menyang, teka.
8. dhasar = (di)tata (dagangan), perangan ngisor.

Awalah Huruf G.
1. Ganep = ora ganjil, ora kurang.
2. guru = paugeran, wong sing wulang wurug.
3. gudhang = omah nyimpen barang-barang.
4. golek = kaya boneka, ngupaya.
5. gunggung = ngalem, jumlah.

Awalan Huruf J.
1. Jati = arane wit, nyata.
2. jaja = ngiderake dagangan, dhadha.
3. jangka = pangangkah, piranti sekolah.
4. jangkar = nyebut arane cilik, wesi gantungane prau.
5. jujul = dhuwit turahane mbayar, ora sedheng.
6. jumeneng = ngadeg, madeg ratu.

Awalah Huruf K.
1. Kanthil =arane kembang, gumantung ing.
2. kaca = raine buku, kaca.
3. kala = jiret, cilaka, wektu, nalika.
4. kalong = lawa gedhe, suda sethithik.
5. kajeng = karep, gelem, kayu.
6. kendhat = nglalu, pedhot.
7. kedalon = kewengen, kematengen.

Awalam Huruf L.
1. Layar = sandhangan aksara, kaine prau.
2. labuh = arep rendheng, kabecikan, jasa.
3. laras = (di)gagas, runtut, cocog.
4. langkung = luwih, liwat.

Awalan Huruf M.
1. Mangsa = pangan, wektu.
2. mari = waras, wis rampung.
3. mawa = geni areng, nganggo.
4. mara = coba ta, teka nyedhaki.
5. Mas = sebutane wong lanang, logam sing regane larang.
6. nuwun = njaluk, terima kasih.
7. nata = mgrakit, ratu.

Awalan Huruf P.
1. Pasang = banjir, (di)tata ing.
2. para = bakul mas inten, diperang-perang.
3. panjak = tukang laden pandhe, niyaga.
4. pas = banjur, ora turah, orang kurang.
5. panci = ditetepake bageane, kuali wesi.
6. pondhok = gubug ana ing alas, pesantren.
7. pijer = kupu cilik, tansah.

Awalah Huruf R.
1. Rewang = kanca kanthi, batur.
2. receh = seneng guneman, dhuwit pecahan.
3. resik = entek babar pisan, ora reged.
4. rukun = bali maneh, guyub.

Awalan Huruf S.
1. Saur = mangan bengi, wangsulan.
2. saka = nerangake asale, cagak.
3. sampun = aja, wis.
4. sepet = rasane sawo mentah, kulite krambil.

Awalan Huruf T.
1. Tawa = tawar,ngandhakake regane.
2. tedha = njaluk, pangan.
3. tuhu = temen, arane manuk.

Awalan Huruf W.
1. Wayah = putu, wektu.
2. waja = untu, wesi atos.

itulah tembung-tembung homonim bdalam basa Jawa Lengkap dari huruf A sampai Z.

Tag : Kamus Jawa