BASA JAWA
PARIBASAN
Adhang-adhang tetese embun :
njagakake barang mung sak oleh-olehe
-Adigang, adigung, adiguna :
ngendelake kekuwatane, kaluhurane lan kepinteran
-Aji godhong garing (aking) :
wis ora ana ajine / asor banget
-Ana catur mungkur :ora gelem ngrungokake rerasan kang ora becik
-Ana daulate ora ana begjane :
arep nemu kabegjan nanging
ora sida (untub-untub)
-Ana gula ana semut :
papan sing akeh
rejekine, mesti akeh sing nekani
-Anak polah bapa
kepradah :
tingkah polahe anak
dadi tanggungjawabe wong tuwa
-Anggenthong umos
(bocor/rembes) :
wong kang ora bisa
nyimpen wewadi
-Angon mongso :
golek waktu kang
prayoga kanggo tumindak
-Angon ulat ngumbar
tangan :
ngulatake kahanan
menawa kalimpe banjur dicolong
-Arep jamure emoh
watange :
gelem kepenake ora
gelem rekasane
-Asu rebutan balung :
rebutan barang kang
sepele
-Asu belang kalung wang
:
wong asor nanging sugih
-Asu gedhe menang
kerahe :
wong kang dhuwur
pangkate mesti bae
gede panguwasane
-Asu/ula marani gebuk :
njarak / sengaja marani
bebaya
-Ati bengkong oleh obor :
wong kang duwe niyat
ala malah oleh dalan
-Baladewa ilang gapite (jepit wayang) :
ilang kekuwatane /
kaluhurane
-Banyu pinerang ora
bakal pedhot (sigar) :
pasulayan sedulur ora
bakal medhotake sedulurane
-Bathang lelaku :
lunga ijen ngambah
panggonan kang mbebayani
-Bathok bolu isi madu
(bolong telu) :
wong asor nanging sugih
kepinteran
-Blaba wuda :
saking lomane nganti
awake dhewe ora keduman
-Bebek mungsuh mliwis :
wong pinter mungsuh
wong kang podho pintere
-Becik ketitik ala
ketara :
becik lan ala bakal
konangan ing tembe mburine
-Belo melu seton (malem
minggu) :
manut grubyuk ora
ngerti karepe
-Beras wutah arang bali
menyang takere :
barang kang wis owah
ora bakal bali kaya maune
-Bidhung api rowang :
ethok-ethok nulung
nanging sejatine arep ngrusuhi
-Balilu tan pinter
durung nglakoni (bodho) :
wong bodho sering
nglakoni, isih kalah pinter karo wong pinter nanging durung tau nglakoni
-Bubuk oleh leng :
wong duwe niyat ala
oleh dalan
-Bung pring petung :
bocah kang longgor
(gelis gedhe)
-Buntel kadut, ora
kinang ora udud :
wong nyambut gawe
borongan ora oleh mangan lan udud (rokok)
-Buru (mburu) uceng
kelangan dheleg :
golek barang sepele
malah kelangan barang luwih gedhe
-Busuk ketekuk, pinter
keblinger :
wong bodho lan pinter
padha wae nemu cilaka
-Carang canthel :
ora diajak guneman
nanging melu-melu ngrembug
-Car-cor kaya kurang
janganan :
ngomong ceplas-ceplos
ora dipikir dhisik
-Cathok gawel (timangan
sabuk) :
seneng cawe-cawe mesthi
ora diajak guneman
-Cebol nggayuh lintang
:
kekarepan kang ora
mokal bisa kelakon
-Cecak nguntal cagak
(empyak) :
gegayuhan kang ora
imbang karo kekuwatane
-Cedhak celeng boloten
(gupak lendhut) :
cedhak karo wong ala
bakal katut ala.
-Cedhak kebo gupak :
cedhak karo wong ala
bakal katut ala
-Ciri wanci lelai
ginawa mati :
pakulinan ala ora bisa
diowahi yen durung nganti mati
-Cincing-cincing meksa
klebus :
karepe ngirit nanging
malah entek akeh
-Criwis cawis :
seneng maido nanging yo
seneng menehi/muruki
-Cuplak
andheng-andheng, yen ora pernah panggonane bakal disingkirake
wong kang njalari ala
becike disingkirake
-Dadiya banyu emoh
nyawuk, dadiya godhong emoh nyuwek, dadiyo suket emoh nyenggut :
wis ora gelem nyanak /
emoh sapa aruh
-Dahwen ati open
(seneng nacad) :
nacad nanging mbenerake
wong liya.
-Dandhang diunekake
kuntul, kuntul diunekake dandhang :
ala dianggep becik,
becik dianggep ala
-Desa mawa cara, negara
mawa tata :
saben panggonan duwe
cara utawa adat dhewe-dhewe
-Dhemit ora ndulit,
setan ora doyan :
tansah diparingi
slamet, ora ana kang ngganggu gawe
-Digarokake dilukoke :
dikongkon nyambut gawe
abot
-Didhadhunga medhot,
dipalangana mlumpat :
wong kang kenceng
karepe ora kena dipenggak
-Diwenehi ati ngrogoh
rempela :
diwenehi sithik ora
trima, malah njaluk sing akeh
-Dom sumuruping mbanyu
:
laku sesideman kanggo
meruhi wewadi
-Dudu sanak dudu
kadang, yen mati melu kelangan :
senajan wong liya yen
lagi nemoni rekasa bakal dibelani
-Duka yayah sinipi,
jaja bang mawinga-wingi :
wong kang nesu banget
-Dudutan lan anculan
(tali memeden sawah) :
padha kethikan, sing
siji ethok-ethok ora ngerti
-Durung pecus keselak
besus :
durung sembada nanging
kepengin sing ora-ora
-Eman-eman ora keduman
:
karepe eman malah awake
dewe ora keduman.
-Emban cindhe emban
siladan (slendang iratan pring) :
pilih kasih / ora adil.
-Embat-embat celarat
(klarap) :
wong nyambut gawe kanthi
ngati-ati banget
-Emprit abuntut bedhug
:
perkara sing maune
sepele dadi gedhe / ngambra-ambra
-Endhas gundul dikepeti
:
wis kepenak ditambahi
kepenak maneh
-Endhas pethak ketiban
empyak :
wong kang bola-bali
nemu cilaka..
-Enggon welut didoli
udhet :
panggone wong pinter
dipameri kepinteran sing ora sepirowa
-Entek ngamek kurang
golek :
anggone nyeneni/nguneni
sakatoge.
-Entek jarake :
wis entek kasugihane
-Esuk dhele sore tempe
:
wong kang ora tetep
atine (mencla mencle)
-Gagak nganggo lar-e
merak :
wong asor / wong cilik
tumindak kaya wong luhur (gedhe)
-Gajah alingan suket
teki :
lair lan batine ora
padha, mesthi bakal ketara
-Gajah (nggajah) elar :
sarwa gedhe lan dhuwur
kekarepane
-Gajah ngidak rapah
(godhong garing) :
nerang wewalere dewe
-Gajah perang karo
gajah, kancil mati ing tengahe :
wong gedhe sing padha
pasulayan, wong cilik sing dadi korbane
-Garang garing :
wong semugih nanging
sejatine kekurangan
-Gawe luwangan kanggo
ngurungi luwangan :
golek utang kanggo
nyaur utang
-Gayuk-gayuk tuna,
nggayuh-nggayuh luput :
samubarang kang
dikarepake ora bisa keturutan
-Gliyak-gliyak
tumindak, sareh pakoleh :
senajan alon-alon
anggone tumindak, nanging bisa kaleksanan karepe.
-Golek banyu bening :
meguru golek kawruh
kang becik
-Golek-golek ketemu
wong luru-luru :
karepe arep golek
utangan malah dijaluki utang
-Gupak pulute ora
mangan nangkane :
melu rekasa nanging ora
melu ngrasakake kepenake
-Idu didilat maneh :
murungake janji kang
wis diucapake
-Iwak lumebu wuwu :
wong kena apus kanthi
gampang
-(n)Jagakake endhoge si
blorok :
njagagake barang kang
durung mesthi ana lan orane
-(n)Jajah desa milang
kori :
lelungan menyang
ngendi-endi
-Jalma angkara mati
murka :
nemoni cilaka jalaran
saka angkara murkane
-(n)Jalukan ora wewehan
:
seneng njejaluk ora
seneng menehi
-Jati ketlusupan ruyung
:
kumpulane wong becik
kelebon wong ala
-Jaran kerubuhan empyak
:
wong wis kanji (kapok)
banget
-Jarit lawas ing
sampire :
duwe kapinteran nanging
ora digunakake.
-Jer basuki mawa bea :
samubarang gegayuhan mbutuhake
wragat
-Jujul muwul :
perkara kang
nambah-nambahi rekasa
-(n)Junjung ngetebake /
ngebrukake :
ngalembana nanging duwe
maksud ngasorake
-Kacang ora ninggal
lanjaran :
kebiasa-ane anak
nirokake wong tuwane
-Kadang konang :
gelem ngakoni sedulur
mung karo sing sugih
-Kala cacak menang
cacak :
samubarang panggawean
becik dicoba dhisik bisa lan orane
-Kandhang langit,
bantal ombak, kemul mega :
wong sing ora duwe
papan panggonan
-Katepang ngrangsang
gunung :
kegedhen
karep/panjangka sing mokal bisa kelakon
-Kaya banyu karo lenga
:
wong kang ora bisa
rukun
-Kakehan gludug kurang
udan :
akeh omonge ora ana
nyatane
-Kabanjiran segara madu
:
nemu kabegjan kang
gedhe banget
-Kebat kliwat, gancang
pincang :
tumindak kesusu mesthi
ora kebeneran
-Kebo bule mati setra :
wong pinter nanging ora
ana kang mbutuhake
-Kebo ilang tombok
kandhang :
wis kelangan, isih
tombok wragat kanggo nggoleki, malah ora ketemu
-Kebo kabotan sungu :
rekasa kakehan anak /
tanggungan
-Kebo lumumput ing
palang :
ngadili perkara ora
nganggo waton
-Kebo mulih menyang
kandhange :
wong lunga adoh bali
menyang omahe / asale
-Kebo nusu gudel :
wong tuwa njaluk wulang
wong enom
-Kegedhen empyak kurang
cagak :
kegedhen karep nanging
ora sembada
-Kajugrugan gunung
menyan :
oleh kabegjan kang gedhe
banget
-Kekudhung walulang
macan :
ngapusi nggawa jenenge
wong kang diwedeni
-Kelacak kepathak :
ora bisa mungkir
jalaran wis kebukten
-Kena iwake aja nganti
buthek banyune :
sing dikarepake bisa
kelakon nanging aja nganti dadi rame/rusak
-Kencana katon wingko :
senajan apik nanging
ora disenengi
-Kendel ngringkel,
dhadang ora godak :
ngakune kendel tur
pinter jebule jirih tur bodho
-Kenes ora ethes :
wong sugih amuk nanging
bodho
-Keplok ora tombok :
wong senengane komentar
thok nanging ora gelem tumindak
-Kere munggah mbale :
batur dipek bojo karo
bendarane
-Kerot ora duwe untu :
duwe kekarepan nanging
ora duwe beaya / wragat
-Kerubuhan gunung :
wong nemoni kesusahan
sing gedhe banget
-Ketula-tula ketali :
wong kang tansah
nandang sengsara
-Kethek saranggon :
kumpulane wong kang
tindakane ala
-Kleyang kabur
kanginan, ora sanak ora kadhang :
wong kang ora duwe
panggonan sing tetep
-Klenthing wadah uyah :
angel ninggalake
pakulinan tumindak ala
-Kongsi jambul wanen :
nganti tumekan tuwa
banget
-Krokot ing galeng :
wong kang mlarat banget
-Kriwikan dadi grojogan
:
prakara kang maune
cilik dadi gedhe banget
-Kumenthus ora pecus :
seneng umuk nanging ora
sembada
-Kurung munggah lumbung
:
wong asor / cilik
didadekake wong gedhe
-Kuthuk nggendhong
kemiri :
manganggo kang sarwo
apik/aji liwat dalan kang mbebayani
-Kutuk marani sunduk,
ula marani gebuk :
njarag marani bebaya
-Kuncung nganti temekan
gelung :
suwe banget anggone
ngenteni
-Ladak kecangklak :
wong kang angkuh nemoni
pakewuh, marga tumindake dewe
-Lambe satumang kari
samerang :
dituturi bola-bali
meksa ora digugu
Meskipun dinasehati
berkali-kali tapi tetap tidak dianggap.
-Lanang kemangi :
wong lanang kang jireh
-Legan golek momongan :
wis kepenak malah golek
rekasa.
-Lumpuh ngideri jagad :
duwe karepan kang mokal
bisa keturutan
-Maju tatu mundur ajur
:
perkara kang sarwa
pakwuh
-Mbuang tilas :
ethok-ethok ora ngerti
marang tumindak kang ala sing lagi dilakoni
-Merangi tatal :
mentahi rembug kang wis
mateng
-Mikul dhuwur mendhem
jero :
bisa njunjung drajate
wong tuwa
-Milih-milih tebu oleh
boleng :
kakehan milih wekasan
oleh kang ora becik
-Mrojol selaning garu :
wong kang luput saka
bebaya
-Mubra-mubra mblabar
madu :
wong sing sarwa
kecukupan
-Nabok anyilih tangan :
tumindak ala kanthi
kongkonan uwong liya
-Ngagar metu kawul :
ngojok-ojoki supaya
dadi pasulayan, nanging sing diojoki ora mempan
-Ngajari bebek nglangi
:
panggawean sing ora ana
paedahe
-Ngalasake negara :
wong sing ora manut
pranatane negara
-Ngalem legining gula :
ngalembana kepinterane
wong kang pancen pinter/sugih
-Ngaturake kidang
lumayu :
ngaturake barang kang
wis ora ana
-Nglungguhi klasa
gumelar :
nindakake panggawean
kang wis tumata
-Ngontragake gunung :
wong cilik/asor bisa
ngalahake wong luhur/gedhe, nganti gawe gegere wong akeh
-Nguthik-uthik macan
dhedhe :
njarag wong kang wis
lilih nepsune.
-Nguyahi segara :
weweh marang wong sugih
kang ora ana pituwase
Memberi/menyumbang pada
orang kaya yang tidak ada manfaatnya.
-Nucuk ngiberake :
wis disuguhi mangan
mulih isih mbrekat
-Nututi layangan pedhot
:
nggoleki barang sepele
sing wis ilang
-Nyangoni kawula
minggat :
ndandani barang sing
tansah rusak
-Nyolong pethek :
tansah mleset saka
pametheke/pambatange
-Obah ngarep kobet
mburi :
tumindake penggede dadi
contone/panutane kawula alit
-Opor bebek mentas
awake dhewek :
rampung saka rekadayane
dhewe
-Ora ana banyu mili
menduwur :
watake anak biasane
niru wong tuwane
-Ora ana kukus tanpa
geni :
ora ana prakara tanpa
jalaran.
-Ora gonjo ora unus :
wong kang ala atine lan
rupane
-Ora mambu enthong irus
:
dudu sanak dudu kadhang
-Ora tembung ora tawung
:
njupuk barang liyan ora
kandha disik
Mengambil barang orang
lain tanpa pamit.
-Ora uwur ora sembur :
ora gelem cawe-cawe
babar pisan
Tidak mau ikut campur
sama sekali.
-Ora kinang ora udud :
ora mangan apa-apa
Tidak makan apa-apa.
Maksudnya tidak mendapatkan apa-apa.
-Othak athik didudut
angel :
guneme sajak kepenak,
bareng ditemeni jebule angel
-Palang mangan tandur :
diwenehi kapercayan
malah gawe kapitunan
-Pandengan karo srengenge
:
memungsuhan karo
penguwasa
-Pandhitane antake :
laire katon suci batine
ala
-Pecruk (manuk kag
magan iwak) tunggu bara :
dipasrahi barang kang
dadi kesenengan
-Pitik trondhol diumbar
ing padaringan :
wong ala dipasrahi
barang kang aji, wekasane malah ngentek-entekake
-Pupur sadurunge benjut
:
ngati-ati sadurunge
benjut
-Rampek-rampek kethek :
nyedak-nyedak mung arep
gawe kapitunan
-Rawe-rawe rantas
malang-malang putung :
samubarang kang
ngalang-alangi bakal disingkirake
-Rebut balung tanpa isi
:
pasulayan merga barang
kang sepele
-Rindhik asu digitik :
dikongkon nindakake
penggawean kang cocok karo kekarepane
-Rupa nggendhong rega :
barang apik regane
larang
-Rukun agawe santosa,
crah agawe bubrah :
yen padha rukun mesti
padha santosa, yen padha congkrah mesthi padha bubrah/rusak
-Sabar sareh mesthi
bakal pikoleh :
tumindak samubarang aja
kesusu supaya kasil
-Sabaya pati, sabaya
mukti :
kerukunan kang nganti
tekan pati
-Sadumuk bathuk sanyari
bumi :
pasulayan nganti
dilabuhi tekaning pati
-Sandhing kebo gupak :
cedhak wong tumindak
ala, bisa-bisa katut ala
-Satru mungging
cangklakan :
mungsuh wong kang isih
sanak sedulur
-Sadhakep awe-awe :
wis ninggalake tumindak
ala, nanging batien isih kepengin nglakoni maneh
-Sembur-sembur adus,
siram-siram bayem :
bisa kalaksanan marga
oleh pandongane wong akeh
-Sepi ing pamrih, rame
ing gawe :
nindakake panggaweyan
kanthi ora melik/pamrih apa-apa
-Sing sapa salah bakal
seleh :
sing sapa salah bakal
konangan
-Sluman slumun slamet :
senajan kurang ati-ati
isih diparingi slamet
Biarpun kurang
hati-hati tapi masih diberi keselamatan.
wong kang kumudu-kudu
dijaluki piwulang/ditakoni
-Tebu tuwuh socane :
prakara kang wus apik,
bubrah marga ana sing ngrusuhi
-Tega larane ora tega
patine :
senajan negakake
rekasane, nanging isih menehi pitulungan
-Tekek mati ing ulone :
nemoni cilaka margo
saka guneme dhewe
-Tembang rawat-rawat,
ujare mbok bakul sunambiwara :
kabar kang durung
mesthi salah lan benere
-Timun jinara :
prakara gampang banget
-Timun mungsuh duren :
wong cilik mungsuh wang
kuwat/panguwasa, mesthi kalahe
-Timun wungkuk jaga
imbuh :
wong bodho, mung
dikanggokne nalika kekurangan wae
-Tinggal glanggang
colong playu :
ninggalake papan
pasulayan
-Tulung (nulung)
menthung :
katone nulungi jebule
malah nyilakani
-Tumbak cucukan :
wong sing seneng
adu-adu
-Tuna sathak bathi
sanak :
rugi bandha nanging
bathi paseduluran
-Tunggak jarak mrajak
tunggak jati mati :
prakara ala
ngambra-ambra, prakara becik kari sethitik
-Ucul saka kudangan :
luput saka gegayuhane
terlepas begitu saja.
-Ulat madhep ati manteb
:
wis manteb banget
kekarepane
-Undaking pawarta,
sudaning kiriman :
biasane pawarta iku
beda karo kasunyatane
-Ungak-ungak pager
arang :
ngisin-isini
-Welas tanpa lalis :
karepe welas nanging
malah gawe kapitunan
-Wis kebak sundukane :
wis akeh banget
kaluputane
-Wiwit kuncung nganti
gelung :
wiwit cilik nganti
gedhe tuwa
-Yitna yuwana mati lena
:
sing ngati-ati bakal
slamet, sing sembrana bakal cilaka
-Yiyidan mungging
rampadan :
biyene wong
durjana/culika saiki dadi wong sing alim
-Yuwana mati lena :
wong becik nemoni
cilaka marga kurang ngati-ati
-Yuyu rumpung mbarong
ronge :
omahe magrong-magrong
nanging sejatine mlarat
PARIBASAN
Paribasan ngemu teges: tetandhingan,
pepindhan, utawa pepiridan (saemper pasemon). Kang disemoni manungsa, ulah
kridhaning manungsa, utawa sesambunganing manungsa lan alam uripe.
Paribasan ana kang sisebut bebasan lan saloka.
Diarani bebasan manawa lereging teges nggepok sesipatan utawa kaanan kang
sambung rapet karo ulah kridhaning manungsa. Diarani saloka menawa lereging
teges magepokan karo sing disemoni, disanepani, utawa dipindhakake.
1. Abang
abang lambe/mung dingo abang abange lambe/kanggo abang abang lambe
– Tetembungan manis namung kangge samudana
(ethok ethok); namung lamis kemawon
– Perkataan atau perbuatan yang hanya di bibir
saja atau hanya sekadar memenuhi syarat
2. Abang
ijoning negara
– Becik lan alaning tatanipun nagari
– Baik buruknya negara; adil tidaknya suatu masyarakat;
apa yang akan terjadi pada negar
3. Adol
lenga kari busike
– Ngedum punapa punapa badanipun piyambak
boten keduman
– Seseorang yang membagikan sesuatu kepada
orang lain sampai sampai dia sendiri tidak kebagian
4. Adol
aweh tuku arep
– Tetembunganipun tiyang sesadean,
mratelakaken yen barangipun boten awis
– Perlambang orang berjualan yang menandakan
bahwa dagangannya murah
5. Adigung
– Ngendelake kaluhurane
– Orang yang mengagung-agungkan keluhurannya
6. Adiguna
– Ngendelake kapinteran utawi kalangkunganipun
– Orang yang mengagung agungkan kepandaiannya
7. Adigang
– Ngendel ngendelaken rosanipun,
kadigdayanipun, kuwaosanipun
– Orang yang mengagung agungkan kekuasaannya
8. Adang
angliwet
– Tiyang sami brandonan angsal kasil,
pandumanipun undha usuk. Pedamelan perlu karangkep kaliyan pendamelan sunah
– Beberapa orang bersama sama berinvestasi
pembagiannya secara berurutan; pekerjaan wajib perlu disertai pekerjaan yang
sunah
9. Abot
telak karo anak
– Namung ngrembag tedhanipun piyambak, boten
ngrembag anakipun
– Orang yang lebih mementingkan dirinya
daripada anaknya sendiri
10. Adedamar
tanggal kapisan kapurnaman
– Pados patulungan dhumatcng tiyang sancs
dumadakan boten kanyana malah kcpanggih margi ingkang langkung sae
– Mencari bantuan untuk menyelesaikan masalah
kepada orang lain, tiba tiba mendapat bantuan yang lebih baik secara tak
terduga, maka ketemulah jalan keluarnya
11. Adeg-adeg
anteb
– Sinaunipun ngadeg lare alit, sinaosa asring
tiba dangu dangu saged piyambak
– Anak yang sedang belajar berdiri atau
berjalan walaupun sering terjatuh, lama lama bisa juga.
12. Adhang
adhang tetesing embun
– Nyadhong rejeki kanthi tanpa wonten
upayanipun, namung ngajeng ajeng rejeki tiban
– Menggantungkan rezeki datang tanpa berusaha
apa pun; mengharapkan rezeki datang dengan sendirinya
13. Adoh
sami tumiyung celak sami mangling
– Pralambang wibawaning nagari, kathah ingkang
sami kepranan
– Perlambang kewibawaan sebuah Negara, banyak
yang mengagumi
14. Adoh
tanpa wangenan, cedhak tanpa gepokan
– Pralambanging samubarang, pawongan utawi
dzat ingkang celak sanget
– Perlambang sifat Allah di dunia, jauh tak
terbatas atau Maha Jauh dan Maha Dekat, bahkan melebihi dekatnya urat nadi
manusia
15. Aji
godhong garing
– wis ora ana ajine (asor banget)
16. Akutha
saksi/Asendhen aturing saksi
– Gadhah seksi ingkang mitadosi sanget
– Orang yang bergantung kepada saksi yang
sangat dipercaya untuk membelanya di pengadilan.
17. Akadang
saksi
– Mulang dhateng saksi
– Seseorang yang terlibat persoalan pengadilan
dan ia membujuk saksi untuk memudahkannya dalam memenangkan perkara
18. Akeh
sandhungane
– Kathah alanganipun
– Banyak halangan
19. Aling-alingan
katon
– Mukiri samukawis prekawis, Wusana kejoderan
– Berupaya menutup-nutupi perkara atau
kesalahan namun akhirnya ketahuan juga
20. Alas
padhang ora madhang
– Karusakaning papan ingkang dipun agem
taumandang gawe njalari memala; rusaking wana njalari musibah ingkang ageng
– Kerusakan tempat mencari nafkah akan membuat
kelaparan; kerusakan ekosistem dan kelestarian alam akan membuat tragedi
kemanusiaan yang mengerikan
21. Amer
punggung
– Mendhet darbeking tiyang tanpa tembung
– Mencuri atau mengambil sesuatu milik orang
lain tanpa meminta izin dengan keperluan tertentu
22. Ambuwang
rasa nemu kuwuk
– Mbucal barang awon, angsal lintu ingkang
langkung awon
– Tidak mau menerima atau membuang barang
yangjelek namun mendapatkan barang yang lebih buruk dari sebelumnya
23. Ambondhan
tanpa ratu
– Kumalungkung tanpa sumerep ing saru siku,
ngangge kajengipun piyambak
24. Ambidhung
api rowang
– Badhe maeka, patrapipun boten ngetawisi,
api-api kanca
– Orang yang berencana menipu tapi tidak
tampak, berpura pura menjadi teman
25. Ambalang
tai
– Nglampahi tumindak ala
– Orang yang melakukan perbuatan buruk
26. Ambegal
sambi ngayang
– Nglarani tiyang sanes kanthi sanget
– Menyakiti orang lain dengan sangat
27. Ambles
atilar dana
– Nggayuh kamulyan utawi luwar saking prakawis
kanthi nyogok arta
– Menyuap agar keluar dari permasalahan yang
dihadapi
28. Anjaring
angin
– Sugih weweka, mekani memanahanipun tiyang
sanes
– Sangat hati hati, orang yang berhati hati
terhadap perasaan orang lain
29. Anirma
patra
– Nyelaki prajanjian ingkang kaserat
– Menghindar dari perjanjian atau kesepakatan
tertulis
30. Anirma
dhustha
– Ngesahaken pandang utawi durjana
– Menghilangkan atau mengusir pencuri atau
orang jahat
31. Anirrna
daya/pandaya
– Ngilangaken kekuwataning mengsah; nyingkir
saking prekawis ingkang boten saged karampungaken kanthi kekuwataning pribadhi
– Menghindari kekalahan dengan menghilangkan
kekuatan utama lawan; orang yang berupaya menghindari permasalahan yang mungkin
tidak akan mampu diatasinya|
32. Anirma
lingga
– Ngilang pados kaslametan piyambak
– Lari menyelamatkan diri sendiri
33. Anirma
warsa
– Ngowahi taun ingkang pesthi kangge kaperluan
– Mengubah tahun kelahiran atau yang lainnya
demi kepentingan pribadi atau sekelompok orang
34. Anirma
yukti
– Ngilangkaken pepatutan
– Menghilangkan kepatutan dalam melangkah
35. Angon
ulat ngumbar tangan
– Ngawasaken plataning tiyang amargi badhe
memendhet (nyenyolong)
– Mengamat amati seseorang karena tampak akan
mencur
36. Angon
mangsa
– Pados wekdal ingkang prayogi
– Mencari waktu yang terbaik
37. Angon
kosok
– Pados wekdal ingkang prayogi
– Mencari waktu yang terbaik
38. Angon
iriban
– Mawi nyawang nyawang kawontenan
– Dengan memperhatikan keadaan sekitar
39. Angon
angin
– Pados wekdal ingkang prayogi
– Mencari waktu yang terbaik
40. Anggenthong
umos
– Wong kang ora bisa nyimpen wewadi.
41. Ancik
ancik ing pucuking eri
– Cepeng damel tansah ngandhut kuwatos, boten
angsal manah
– Bekerja dengan tidak tenang terhadap kondisi
resiko yang akan diterima
42. Anak
molah bapa kepradhah
– Sangsara amargi kelakuaning anakipun
– Menderita akibat kelakuan sang anak
43. Ana
gula ana semut (sok ana gula, akeh semute)
– Uger kathah kamelikan kathah tiyang dhateng
– Di suatu tempat yang menarik di situ pasti
banyak orang menghampiri atau menginginkan
44. Ana
dina ana sega/upa
– Boten perlu nusahaken tedha?
– Tidak perlu mengkhawatirkan soal makan
asalkan kita tetap berupaya pasti akan mendapatkannya; seseorang yang berupaya
tentunya akan menuai hasil
45. Ana
dhaulate, ora ana bejane
– Meh angsa! kabegjan nanging sande
– Akan mendapatkan keberuntungan namun gagal
46. Ana
begjane, ora ana dhaulate
– Nggayuh kamulyan tanpa srana bakal muspra
– Orang berusaha, meraih kebahagiaan dan
kemakmuran tanpa ada sarana yang mendukung akan sia sia
47. Ana
catur mungkur
– Boten preduli (maelu) ginemipun tiyang
– Menghindari bergunjing
48. Ana
bapang sumimpang
– Nyingkiri reribet
– Menghindari permasalahan yang rumit yang
menjadi penghalang; menghindari risiko
49. Ana
banyu ana iwak
– Papan panggenan ingkang sae utawi saged
nguripi mesthi kathah ingkang nuhoni
– Tempat yang bisa dijadikan tempat bergantung
hidup pasti banyak yang mencari
50. Ana
ngarep nyandhungi, ana mburi nyrimpeti
– Tiyang utawi prakawis ingkang tasah
ngreribed lampah
– Orang atau sesuatu yang selalu menghalangi
langkah menuju keberhasilan
51. Ana
sethithik didum sethithik, ana akeh didum akeh
– Cara andum prakawis utawi samubarang kanthi
rata
– Membagi sesuatu dengan sama rata
52. Andaka
atawan wisaya
– wong kang kena prakara banjur minggat amarga
duwe pangira bakal kalah prakarane
53. Andaka
ina tan wrin upaya
– wong kang didakwa nyolong nanging ora ngaku,
wasana kajibah nggoleki barang kang ilang
54. Andhudhuk
apus kependhem
– Mbikak prckawis ingkang sampun sirep
– Membuka kembali persoalan yang sudah lama
ditutup
55. Andum
amilih
– Ngedum samubarang nanging dipun pilih
rumiyin saderengipun
– Membagi sesuatu namun dipilih dahulu
56. Anggalak
racak
– Mbangun nepsuning liyan, utawi mbangun
dukaning tiyang sanes
– Memancing amarah orang lain
57. Anggampang
tan wruh ing kunthara Manawa
– Nganggep entheng prakawis nanging boten
nggatosaken akibatipun
– Menganggap ringan suatu masalah, tidak
mengindahkan akibatnya
58. Anggayuh
ing tawang, pejah tan wicara
– Boten kasil nggayuh gegayuhan ageng malah
ngantos tilar boten wonten tilasipun
– Orang yang tidak berhasil mencapai cita
citanya, bahkan sampai meninggal tanpa ada hasilnya
59. Anggayuh
tuna
– Boten kasil nggayuh gegayuhan ing tengahing
lampah
– Orang yang berusaha menggapai tujuan namun
gagal di tengah jalan
60. Anggawa
ban serep
– Gadhah dhemenan
– Mempunyai selingkuhan
61. Anggupita
sabda
– Ngerih ngerih tiyang sanes mawi kathah
alesan
– Meyakinkan orang lain dengan mengarang
ngarang ide baru, membuat alasan-alasan persuasif
62. Angin
kejepit njerit
– Alus basaning entut
– Bahasa halus untuk kentut
63. Angin
silem ing warih
– tumindak ala kanthi sesidheman
64. Alus
silem ing warih
– Pralambanging manungsa karipta saking toya
lan tansah mbetahaken toya
– Perlambang bahwa manusia berasal dari unsure
air, selalu membutuhkan air untuk hidupnya
65. Angling
angling
– Ngamat ngamati kahanan saderengipun tumindak
– Mengamati situasi sebelum bertindak agar
tidak salah langkah
66. Angkara
murka budi candhala
– Solah tingkah ingkang kedah dipun tebihi
dening tiyang ngagesang
– Perilaku yang harus dihindari manusia
67. Anglesus
gumeter
– Pralambanging pristiwa ingkang dumadakan lan
ngagetaken
– Orang yang tiba tiba menaging hutang tidak
pada waktunya dan mendesak harus cepat cepat dibayar
68. Anglung
angleng ganda unen ombyong ombyong
– Tandhaning kadang tani milai nanem
– Tanda para petani memulai menanam padi atau
palawija
69. Angrong
pasanakan
– Dhemenan kaliyan semahinpun tanggi
– Berselingkuh dengan suami/istri tetangga
70. Angus
angus angadu pucuking eri
– Ngadu tiyang ingkang sami ilmunipun
– Dua orang dengan kemampuan yang sama saling
beradu kepandaian
71. Antem
krama
– Andum kanthi bobot ingkang sami
– Pukul rata, memperlakukan sejumlah hal
dengan pukul rata; memperlakukan sejumlah orang tanpa diskriminasi
72. Apus
karma
– Apus sarana alus
– Menipu dengan cara yang halus
73. Apes
jayane
– Kawon
– Kalah
74. Arep
jamure emoh watange
– Ajeng kamelikanipun nanging boten ajeng
kesangkut prekawisipun (ajeng ecanipun boten purun kangelanipun)
– Mau enaknya tidak mau susahnya
75. Arep
nangkane emoh pulute
– gelem kepenak emoh nglakoni rekasane
76. Arda
walepa
– Centhula, mangsulaken pitakenipun tiyang
– Orang yang angkuh
77. Asok
bulu bekti glondhing pengareng areng peni peni raja peni guru bakal guru dadi
– Ngaturaken raja brana utawi samubarang
ingkang dipun duweni pralambang pangabekti
– Pemberian upeti dari bawahan kepada rata
setiap tahunnya sebagai tanda tunduk dan taat, berupa harta benda emas permata
yang indah dan mahal, berbagai barang yang masih mentah ataupun yan gsudah jadi
78. Asor
glondhong pengarem arem
– Ngaturaken samubarang ingkang sae kanthi
pangajap supados gancar sakathahing urusan
– Member suap kepada pejabat atau seseorang
yang mempunyai kekuasaan untuk memudahkan urusan yang diinginkan
79. Asor
kilang munggwing gelas
– gunem manis tur marak ati lan bisa mranani
sing krungu
80. Asrah
bongkokan
– Pasrah ingkan saestu
– Menyerah tanpa syarat kepada musuh, pasrah
total kepada nasib dan pasrah terhadap segala apa yang terjadi atau yang akan
terjadi
81. Asu
munggah ing papahan
– Ngrabeni tilas semahipun sedherek sepuh
– Menikahi mantan istri saudara tua
82. Asu
gedhe menang kerahe
– Ingkang gadhah panguwaos punika mesthi
menang
– Orang yang mempunyai kekuatan atau kekuasaan
besar pasti akan menang
83. Asu
belang kalung uwang
– Tiyang asor nanging sugih
– Orang kaya yang jahat atau jelek budinya
84. Asu
arebut balung
– Pepadon tebaran barang sepele
– Berkelahi atau bertarung yang disebabkan
permasalahan yang sepele
85. Asu
marani gebug
-njarag bebaya
86. Asor
timbang
– Lelawanan kaliyan ingkang sanes timbangipun
– Bermusuhan dengan yang tidak sebanding
87. Ati
karep bandha cupet
– Temen ing niyat nanging boten gadhah
panyengkuyungipun
– Besar keinginan namun daya dukung rendah
88. Ati
bengkong oleh oncong
– Gadhah niyat awon angsal margi
– Punya niat jahat dan berhasil
89. Ateken
janggut, asuku jaya
– Ngulandara dhatcng pundi pundi memadosi;
nyambut damel dipun rencangi rekaos sanget
– Mencari sesuatu sampai mengembara kemana
mana; berkerja dengan sangat kesukaran
90. Awak
pendhek budi ciblek
– Pawongan alit ingkang sae budinipun
– Orang rendahan yang bersikap bersahaja,
rakyat kecil yg sederhana dan rendah hati
91. Bacin
bacin yen iwak
– Awona kados punapa yen kadang piyambak
tansah dipun sengkuyung; sinaosa awon yen gadhahanipun piyambak tansah dipun
ugemi
– Walaupun buruk tetapi jika masih saudara
sendiri akan selalu didukung; walaupun tidak bagus bila hanya itu miliknya
tetap dipakai juga
92. Baguguk
ngutha waton
– bangkang marang pamarentah
93. Bahni
anempuh toya
– Mengsah ingkang langkung ageng utawi awrat
– Melawan kekuatan yang jauh lebih besar,
tentu dengan mudah dapat dikalahkan
94. Bahni
maya pramana
– Dipun dakwa males ndakwa
– Tertuduh yang mengumumkan kepada publik
bahwa ia akan menggugat balik si penuduh
95. Baladewa
ilang gapite
– Ical panguwaosipun
– Lungkai karena kehilangan sesuatu yang
sangat berarti
96. Balung
tinumpuk
– Ngrabekaken anak kalih sesarengan
– Menikahkan atau melakukan pesta dua pasangan
atau lebih dalam satu waktu
97. Balung
peking
– Tiyang ingkang sekeng
98. Balung
gajah
– Tiyang ingkang sarwi kacekapan
99. Balithuk
kukum
– budidaya ucul saka ing kukum utawa angger
angger
100. Banyu
pinerang/banyu pinerang ora bakal pedhot
– Pasulayaning sedherek mesthi cnggal pulih
– Pertikaian antar saudara cepat selesainya
101. Bandhol
nggrompol
– Tiyang alampah awon kempal kaliyan tiyang
alampah awon
102. (suwe)
Banyu sinaring
– Samukawis pedamelan ingkang enggal
linampahan
– Suatu hal yang cepat sekali selesainya
103. Bang
bang alum alum
– Lika likuning ngaurip; tiyang ingkang gadhah
kuwasa ngedalakcn katetapan
– Suka duka kehidupan; orang kuat yang
mempunyai kekuasaan untuk menentukan keputusan
104. Bapa
kasulah anak kapolah
– Anak kajibah ing prekawising bapakipun
ingkang sampun pejah
– Kelakuan
105. Bara
tan bara
– Tembung ingkang dipun agem sesumbar
tumraping pagaweyan abot; tiyang ingkang sami ilmunipun dipun adu kanthi temen
– Kata kata yang dipakai untuk sesumbar ketika
menghadapi pekerjaan berat yang menandakan siap menghadapi; dua orang sama kuat
saling bersaing, keduanya berusaha saling menjatuhkan lawan
106. Batung
sinang
– nyela nyela wong guneman
107. Basa
candhala/basa parudha
– Angkah ngagem basa ingkang awon kagem
tantang tantangan
– Menantang dengan kata kata buruk untuk
menantang dan melemahkan mentalnya
108. Basa
kapracondha
– Angkah nyuwun pangapura dhumateng tiyang
ingkang dipunsalahi supados pikantuk pangaksama
– Meminta maaf dahulu ketika melakukan
kesalahan supaya meredakan amarah; seseorang yang mendapat perkara kemudian
melapor kepada yang berwajib sebelum ada tuntutan agar mendapat keringanan
109. Bathok
bolu isi madu
– Tiyang katingalipun asor nanging gadhah
kalangkungan (kesagedan)
– Orang yang kelihatannya hina tetapi banyak
kepandaian
110. Bathang
ucap ucap
– wong loro lungan liwat dalan kang gawat,
ngemu baya pati
111. Bathang
gajah
– Tilasanipun tiyang mulya sanajan dados asor
inggih meksa taksih rowa tinimbang sancsipun
– Orang kaya atau yang punya kekuasaan
meskipun bangkrut ataupun sudah tidak punya kekuasaan lagi bahkan menjadi jelek
di mata orang lain masih saja dinilai lebih dari yang lain
112. Bathang
lelaku
– lunga ijen ngambah panggonan kang mbebayani
113. Beluk
ananjak
– Tiyang ingkang wuta tuli
– Orang yang bisu tuli
114. Belo
melu seton
– Namung tumut tumut boten sumerep punapa
punapa
– Hanya ikut ikutan saja
115. Bebek
mungsuh mliwis
– Tiyang pinter mengsah tiyang pinter namung
kantun kirang ubet
– Dua orang yang sama pintar saling bertikai;
dua orang atau dua kelompok saling bertarung, salah satu lebih berpengalaman
dari yang lain; orang dalam berlawanan dengan orang asing
116. Bebek
diwuruki nglangi
– Tiyang sampun saged dipun wulang punapa
punapa ingkang sampun sagedi
– Mengajari orang yang sudah pandai dan ahli
di bidang yang diajarkan tersebut
117. Bebisik
nguwuh uwuh
– Wewadi ingkang kasimpen rapet kabukak nalika
kabukak dening tiyang
– Rahasia yang sudah ditutup tutupi, suatu
ketika terbongkar ke masyarakat ketika ada yang membukanya
118. Becik
ketitik ala ketara
– Solah tingkah bakal kaconangan ing
pungkasane
– Baik atau buruk perbuatan pada akhirnya akan
ketahuan
119. Benceng
ceweng
– Bingung; tiyang ingkang wiwitane raket
nanging rikala nemu prekawis tansah sulaya ing panemu lan boten saged nyawiji
malih
– Dua orang atau lebih yang punya pemikiran
awal sama, tetapi ketika menghadapi suatu masalah, berlawanan sikapnya dan
tidak bisa disatukan
120. Beras
wutah arang bali menyang takere
– barang kang wis owah ora bakal bali kaya
maune
121. Bidhung
apirowang
– Niyate ngrencangi pungkasane nyusahaken
ingkang dipun ewangi
– Niatnya mau membantu, tapi justru merepotkan
yang dibantu
122. Bima
akutha wesi
– wong gedhe kang kukuh panguwasane
123. Binda
upaya
– Upaya ingkang licik
– Berusaha memenangkan persaingan dengan cara
yang licik
124. Bisa
njara langit
– Pinter sanget
– Sangat pintar
125. Blilu
tau pinter durung nglakoni
– Sanajan dereng mangertos nanging sampun
saged nindakaken
– Orang yang bisa melakukan suatu hal meskipun
belum pernah mengerti atau belajar
126. Blaba
wuda
– Kaliwat lomane
– Karena terlalu pemurah hingga kehabisan dan
menyulitkan diri sendiri
127. Bolu
rambatan lemah
– Prakawis ingkang embet embetan tanpa wasana
– Masalah yang meluas dan tidak ada selesainya
128. Bondhan
tanpa ratu
– mbangkang marang nagara
129. Bramara
mangun lingga
– wong lanang gumagusan ing ngarepe wong wadon
kang disiri
130. Brekithi
angkara madu
– wong kacilakan marga barang kang banget
dikaremi
131. Bumi
pinendhem
– Andhap asor sanget
– Bersikap susila
132. Budhug
mumuk
– Tiyang doyan nedha doyan tilem
– Orang yang aktivitasnya lebih banyak makan
dan tidur
133. Bubuk
oleh eleng
– Gadhah niyat awon angsal margi
– Orang yang mempunyai niat jelek dan
mendapatkan jalan untuk melancarkannya
134. Buru
kidang lumayu
– nguyak samubarang kang durung karuwan wekase
135. Buwang
rase nemu kuwuk
– nyingkiri piala, nanging malah nemu piala
kang luwih saka ala
136. Buwang
tilas
– rewa rewa ora mentas tumindak pagawe ala
137. Bung
pring petung
– bocah kang longgor (gelis gedhe)
138. Buntel
kadut, ora kinang ora udut
– wong nyambut gawe borongan, ora oleh opah
dhuwit, mangan, lan udut
139. Busuk
ketekuk, pinter keblinger =
Sing bodho lan sing pinter padha nemu cilaka
140. Buru
uceng kelangan deleg
– nguyak barang sepele kelangan barang sing
aji
141. Byung
byung tawon kambu
– Tiyang keklempakan, boten sumerep ing rembag
namung kelu ing pawartos, baten sumerep yektosipun
– Orang yang ikut berkumpul tetapi tidak tahu
apa yang sebenarnya dibicarakan
Tembung Homonim Basa Jawa
Awalan Huruf A-Z
KAMIS, 13 SEPTEMBER 2018
Bagikan
:
Apa
yang dinamakan bledug?
Bledug artinya adalah anak gajah atau bisa jadi semacam debu yang bterbangan.
Berikut ini tembung homonim lengkap dari huruf A sampai Z.
Awalan Huru A.
1. Amblas = ilang, lunga.
2. adu = tarung, gathuk.
3. aji = donga, raja.
4. arep = gelem, bakal.
5. atur = (di) wenehake, tata.
6. apus = kendhaline jaran, goroh.
7. asah = ngumbah piring, nggosok nganti alus.
8. antep = swara gedhe, abot seru.
9. asta = (di) cekel, tangan.
10. angker = gampang nesu, ora kena diambah.
Awalan huruf B.
1. Badan = riyaya lebaran, awak.
2. babak = tumrap rita, mlecet kulite.
3. baya = arane kewan, mutawatiri.
4. bak = lungguhan ana ing kreta/mobil, wadah banyu.
5. bandha = barang dagangan, barang kesuguhan.
6. bale = amben, omah.
7. baut = piranti sekrup, wasis seru.
8. blanja = tuku barang-barang, jatah.
9. buk = orang kalah ora menang, urung-urung banyu.
10. bledug = anak gajah, lebu.
Awalan Huruf C.
1. Catur= arane dolanan, kandha, gunem.
2. cacah = dirajang, wilangan.
3. celeng = jenenge kewan/babi alasan, wadhah dhuwit.
4. cucuk = cangkeme kewan, manuk, cocog.
Awalah Huruf D.
1. Dalem = aku, omah.
2. dangu = (d)takoni, suwe.
3. dadar = (di)teter, gorengan endog.
4.donya = barang kesugihan, jagad.
5. dhapur = pawon, rupa, praen.
6. duka = nesu, embuh.
7. dhateng = menyang, teka.
8. dhasar = (di)tata (dagangan), perangan ngisor.
Awalah Huruf G.
1. Ganep = ora ganjil, ora kurang.
2. guru = paugeran, wong sing wulang wurug.
3. gudhang = omah nyimpen barang-barang.
4. golek = kaya boneka, ngupaya.
5. gunggung = ngalem, jumlah.
Awalan Huruf J.
1. Jati = arane wit, nyata.
2. jaja = ngiderake dagangan, dhadha.
3. jangka = pangangkah, piranti sekolah.
4. jangkar = nyebut arane cilik, wesi gantungane prau.
5. jujul = dhuwit turahane mbayar, ora sedheng.
6. jumeneng = ngadeg, madeg ratu.
Awalah Huruf K.
1. Kanthil =arane kembang, gumantung ing.
2. kaca = raine buku, kaca.
3. kala = jiret, cilaka, wektu, nalika.
4. kalong = lawa gedhe, suda sethithik.
5. kajeng = karep, gelem, kayu.
6. kendhat = nglalu, pedhot.
7. kedalon = kewengen, kematengen.
Awalam Huruf L.
1. Layar = sandhangan aksara, kaine prau.
2. labuh = arep rendheng, kabecikan, jasa.
3. laras = (di)gagas, runtut, cocog.
4. langkung = luwih, liwat.
Awalan Huruf M.
1. Mangsa = pangan, wektu.
2. mari = waras, wis rampung.
3. mawa = geni areng, nganggo.
4. mara = coba ta, teka nyedhaki.
5. Mas = sebutane wong lanang, logam sing regane larang.
6. nuwun = njaluk, terima kasih.
7. nata = mgrakit, ratu.
Awalan Huruf P.
1. Pasang = banjir, (di)tata ing.
2. para = bakul mas inten, diperang-perang.
3. panjak = tukang laden pandhe, niyaga.
4. pas = banjur, ora turah, orang kurang.
5. panci = ditetepake bageane, kuali wesi.
6. pondhok = gubug ana ing alas, pesantren.
7. pijer = kupu cilik, tansah.
Awalah Huruf R.
1. Rewang = kanca kanthi, batur.
2. receh = seneng guneman, dhuwit pecahan.
3. resik = entek babar pisan, ora reged.
4. rukun = bali maneh, guyub.
Awalan Huruf S.
1. Saur = mangan bengi, wangsulan.
2. saka = nerangake asale, cagak.
3. sampun = aja, wis.
4. sepet = rasane sawo mentah, kulite krambil.
Awalan Huruf T.
1. Tawa = tawar,ngandhakake regane.
2. tedha = njaluk, pangan.
3. tuhu = temen, arane manuk.
Awalan Huruf W.
1. Wayah = putu, wektu.
2. waja = untu, wesi atos.
itulah tembung-tembung homonim bdalam basa Jawa Lengkap dari huruf A sampai Z.
Tag : Kamus Jawa